Tarihte Neden Kadın Filozof Yok?

Felsefeyi öğrenmek istiyorsanız, felsefe tarihi üzerine bir kitap açabilirsiniz, ama göreceksiniz ki, felsefe sadece erkek işi olarak görülür. Tarihte neden kadın filozoflar, büyük sanatçılar, bilim adamları yok sorusunun cevabı aslında basit.

Erkek egemen düşünce tarihinin gösterdiği şey, karşı cinsin bu konudaki yetersizliği değil, her iki cins için eşit koşulların olmamasıdır. 20. yüzyılın ünlü filozoflarından Hannah Arendt, her insanın felsefi düşünme yeteneğine sahip olduğunu söylüyor. Tüm insanlar aynı zihinsel yeteneklere sahip olduğundan, herkesin felsefe yapma potansiyeli vardır ve cinsiyet kısıtlaması yoktur.

Geçmiş yüzyıllarda kadınlar, erkeklerin yazmak ve düşüncelerini sistematik olarak düzenlemek için sahip oldukları zaman ve fırsatlardan yoksundu. Ek olarak, kadınların yazılı belgeleri erkeklerden daha az önemli olduğu için kaynaklar da kaybedildi. Orijinal metinler nadiren korunur veya kasıtlı olarak imha edilir. Günümüz tarihindeki kadın filozoflar hakkındaki bilgilerimiz genellikle ikincil kaynaklara dayanmaktadır. Ne yazık ki, bilimsel ve felsefi çalışmalarının içeriğine dair çok fazla veriye sahip değiliz.

Öte yandan, tarih boyunca pek çok kadın filozof ya da yazar olmayı hayal bile edemeyebilir. Çünkü çoğu zaman hayallerimizin çok büyük olduğunu düşünüyoruz ama bu bir hata. Bu yüzden şunu söylüyorum, hayallerin düşüncelerle besleniyor. Düşünecek şeyler hayal edersiniz. Ya da farklı bir açıdan ele alırsak, hayal bile edemeyeceğin şeyi yapamazsın.

Yani hayallerimizin bile görünmez sınırları var. Çoğu durumda bunlar, bireysel olarak belirlemediğimiz kısıtlamalardır. Filozof, yazar, bilim adamı olmayı hayal eden kadınların aşılması gereken çok büyük engeller vardı. Bu engelleri aşanlar bile ürettikleri şeylere aracılık etmeyi zor buldular ve tarih, aracılık edilen eserlerin çoğunu yok etti. Çünkü bu sadece düşünmekle ilgili değil, ne düşündüğünüzü iletmekle ilgili.

Kadınlar “vatandaş” değildi!

Rasyonel Batı felsefesinin kaynağı olduğuna inanılan eski Yunan toplumunda üç sosyal sınıf vardır: vatandaşlar, yabancılar ve köleler. Kadınlar vatandaş değildir. Bu nedenle siyasal alanda rol oynayamazlar, kamusal alandan dışlanırlar. Eğitim seçenekleri çok sınırlıdır. Genellikle ev işi ve çocuk yetiştirme ile uğraşırlar. Ayrıca kadınlar üniversitelere kabul edilmekte ve dünyada örgün eğitim hakları çok geç verilmektedir. Dünyada ilk kez 1830’larda özel bir kadın okulu açıldı. Ondan önce, 17. yüzyılda üniversitede okuyan ancak siyasi olarak etkili ailelere mensup birkaç kadın vardı.

Bununla birlikte, antik çağın beş filozofuna atıfta bulunarak: “Tarihte neden hiç kadın filozof yok?” Bu sorunun yanlış olduğunu göstermek istiyorum. Çünkü tüm bu nedenlerle var oldu.

Tanıdığımız ilk filozof, MÖ 500 civarında yaşamış olan Theano of Croton’du. Bir diğeri, Sokrates’in MÖ 400 civarında yaşamış retorik öğretmeni Aspasia’dır. Başka bir filozof Phintys, Sparta’da yaşıyordu. Bir generalin kızı olduğunu ve etik üzerine çalıştığını biliyoruz.

3 yüzyılda Atina’da yaşadığı söylenen bir başka kadın Periktone ise metafizik çalışmalarla uğraşıyordu. Bilgelik Üzerine adlı makalesinde doğayı bir bütün olarak anlamanın önemini vurguluyor.

Ve tabii ki MS 4. yüzyıl civarında İskenderiye’de yaşamış olan Hypatia… İskenderiyeli gökbilimci ve matematikçi Theon’un kızı Hypatia, sesi bugüne kadar ulaşan birkaç kadından biridir. Raphael’in ünlü freski “Atina Okulu” ndaki düzinelerce düşünür ve bilim adamı arasındaki tek kadın figürü. Hypatia’nın sesinin bugüne kadar ayakta kalması sadece çalışmalarından değil, aynı zamanda tarih boyunca bir düşünür olarak yaşamanın ne kadar zor olduğunu kanıtlayan ölümcül cinayetinden kaynaklanıyor.