Centor kriterleri, ilk defa 1981 yılında geliştirilmiş ve daha sonraki süreçlerde modifiye edilmiştir. Hastalıkların teşhisi ve antibiyotik kullanımı için bu kriterler büyük bir öneme sahiptir. Bu kriterlerin doğru teşhis, kaynakların etkili kullanılması ve gereksiz antibiyotik kullanımının engellenmesi gibi yararları vardır.
Her ne kadar halk arasında bu kriterler fazla bilinmese de, tıp dünyası tarafından detaylı olarak bilinmekte ve kullanılmaktadır. Centor kriterleri ile ilgili merak edilen hususlara, sadece 6 adımda hakim olacaksınız.
Bu Yazımızda Neler Var:
1 – Tonsiller Eksuda Nedir?
Centor kriterleri, streptokokal farenjit (streptokok boğaz enfeksiyonu) tanısı kullanmak için kullanılır. Bu kriterlere tam olarak hakim olmak için bilinmesi gereken bazı tıbbi terimler ve durumlar vardır. Tonsiller eksuda da bunlardan biridir.
Tonsiller eksuda; farenjit veya farklı boğaz enfeksiyonlarında ortaya çıkan bir semptomdur. Bu semptom genellikle boğazın arka bölümdeki dokuların üzerinde beyaz, sarı ya da gri renkli tabaka, leke olarak tanımlanır.
Tonsiller eksuda, streptokokal farenjitin (streptokok boğaz enfeksiyonu) en önemli semptomlarından biridir. Fakat her leke streptokokal enfeksiyondan kaynaklanmaz. İşte bundan dolayı tonsiller eksuda, Centor kriterlerinin uygulanması gerektiğinin önemli işaretlerinden biri olarak kabul edilir.
2 – Membranöz Tonsillit Nedir?
Membranöz tonsillit, tıpkı tonsiller eksuda gibi boğaz enfeksiyonlarında ortaya çıkan bir belirtidir. Genel itibariyle tonsiller eksuda ile benzerlik gösterse de, temel olarak farklı belirtilerdir. Bundan dolayı karıştırılmamaları gerekir.
Membranöz tonsillit; direkt olarak bademciklerin (tonsiller) üzerinde meydana gelen zar şeklinde, beyaz veya sarı renkli lekedir. Bu tabaka, boğaz enfeksiyonlarını ve bademciklerin de bundan dolayı enfekte olduğunu göstermektedir.
Membranöz tonsillit, bademciklerdeki bakteriyel veya viral enfeksiyondan dolayı meydana gelebilir. Nedeninin tespiti veya kullanılacak antibiyotik türünün belirlenmesi için daha detaylı araştırmaların yapılması ve Centor kriterleri ile skorlama yapılması gerekir.
3 – Centor Kriterleri Nelerdir?
Centor kriterleri; treptokok boğaz enfeksiyonu (streptokokal farenjit) riskinin değerlendirilmesi için geliştirilmiş bir klinik araçtır. Bu aracı, Amerikalı Dr. Robert M. Centor geliştirmiş ve geliştirdiği araca da kendi adını vermiştir.
Söz konusu kriterler, uluslararası geçerliliğe sahiptir. Uluslararası alandaki tıp doktorları ve tıp öğrencileri, Wikem centor criteria üzerinden bu kriterleri incelemektedir.
Akut boğaz ağrısı olan hastaların değerlendirilmesi için geliştirilen Centor kriterleri şunlardır:
- 38 °C ve üzeri ateş
- Hassas servikal lenfadenopati
- Öksürüğün olmaması
- Tonsiller eksuda ve/veya hipertrofi
4 – Modifiye Centor Kriterleri Nedir?
Centor kriterleri geliştirildikten sonra kullanılmaya başlanmıştır. Yaygın şekilde kullanılan bu kriterler, ciddi anlamda başarılı olunca, bu alana ilişkin araştırmalar devam etmiştir. Yapılan araştırmalar ve çalışmalar sonucunda kriterler biraz daha geliştirilmiş ve geliştirilen kriterler, modifiye Centor kriterleri olarak isimlendirilmiştir.
İlk defa geliştirildiğinde sadece 4 kriterden oluşan bu klinik araç, günümüzde 5 kriterden meydana gelmektedir. Güncel şekli şöyledir:
- 38 °C ve üzeri ateş
- Hassas servikal lenfadenopati
- Öksürüğün olmaması
- Tonsiller eksuda ve/veya hipertrofi
- Yaş
Görüleceği üzere yapılan geliştirmeler sonucunda burada yaş kriteri de eklenmiştir.
5 – Centor Skorlaması Nasıl Yapılır?
Dr. Robert M. Centor, klinik aracını geliştirirken sadece kriterleri bulmamış, aynı zamanda bunları puanlandırmıştır. Skorlama olarak ifade edilen bu durum, zaman içinde geliştirilmiş ve modifiye edilmiştir. Günümüzde geçerli olan modifiye Centor skorlaması şu şekildedir:
| Kriter | Puanı |
| 38 °C ve üzeri ateş | +1 puan |
| Hassas servikal lenfadenopati | +1 puan |
| Öksürüğün olmaması | +1 puan |
| Tonsiller eksuda ve/veya hipertrofi | +1 puan |
| Yaş | 3-14 yaş arası +1 puan, 15-45 yaş arası 0 puan, 45 yaş üzeri -1 puan |
Buradaki puanlara göre skorlama yapılmakta ve hastalar bu şekilde değerlendirilmektedir. Bu skorlama Centor mdcalc üzerinden online olarak yapılabilmektedir.
Skorlama sonrasında yapılacak değerlendirme için şu verilerden yararlanılmaktadır:
| Centor Puanı | Streptokokal Farenjit Olasılığı | Öneri |
| 0 Puan | %1-2 | Ek tetkike ve antibiyotik kullanımına gerek yok |
| 1 Puan | %5-10 | Ek tetkik ve antibiyotik kullanımı gereksiz |
| 2 Puan | %11-17 | Hızlı antijen testi (HAT) veya kültür testi |
| 3 Puan | %28-35 | HAT veya kültür testi |
| 4-5 Puan | %51-53 | HAT ve kültür testi |
Puanın özellikle 3, 4 ve 5 olduğu durumlarda HAT ve kültür testi yapılması çok önemlidir. Zira bu puanlar, streptokokal farenjit olduğuna dair güçlü işaretlerdir. Dolayısıyla durumun kültür testi ile kesinleştirilmesi ve ardından antibiyotik tedavisine başlanılması gerekir.
Kültür testi ya da HAT yapılmasının mümkün olmadığı durumlarda, buradaki puana bakarak ampirik antibiyotik kullanımına karar verebilmektedir. Puanın 4 veya 5 olduğu durumlarda doktorlar büyük oranda ampirik antibiyotik tedavisine başlarken, puanın 3 olduğu durumlarda ise hastanın genel durumuna bakmaktadırlar.
6 – Centor Kriterleri Neden Önemlidir?
Kriterler, streptokokal farenjit riskinin değerlendirilmesi için kullanılır. Bu araç, klinik uygulamalar açısından büyük bir öneme sahiptir. Tedavi sürecinde oynamış olduğu role ilişkin detaylar şu şekildedir:
- Skorlama ile streptokokal farenjit riskini tespit eder. Böylece doktorlar, hastaya uygulayacakları tedaviye veya ek tetkiklere daha rahat bir şekilde karar verirler.
- Gereksiz antibiyotik kullanımını engeller. Gereksiz antibiyotik kullanımı, bakterilerin antibiyotiklere karşı direnç kazanmasının en önemli nedenidir. Bu klinik araç ile böylesine önemli bir risk ortadan kaldırılır.
- Antibiyotiklere karşı bakterilerin direnç kazanmasının engellenmesi, toplum sağlığının korunmasına ve dirençli hastalıkların ortaya çıkmamasına katkı verir.
İlginizi çekebilir: Sağlıklı Beslenme Nedir?
